[ Pobierz całość w formacie PDF ]

za tym idzie sprzecznych niekiedy wzorów osobowych. S. Ossowski stwierdzał zatem, i\
"W
poszczególnych zbiorowościach istnieje tedy wzór urzędnika i wzór nauczyciela, wzór oficera i
wzór księdza albo pastora, wzór inteligenta i robotnika fabrycznego (...). (...) Dopóki mamy
przed sobą jeden tylko główny wzór osobowości, dopóty środowisko wskazuje nam jeden tylko
sposób postępowania, sugeruje jeden tylko typ reakcji uczuciowych, dopóty nie mamy potrzeby
zastanawiać się nad sobą. Refleksja nad sobą zjawia się wtedy, gdy staje przed nami wybór
wzorów, do których mielibyśmy się upodobnić i gdy ka\
dy z tych wzorów rozporządza pewną
imperatywnością. Wtedy zjawia się przed nami zagadnienie: czym chcę być?. Z powy\
szej
analizy wynika, i\
kulturowy ideał osobowości czy te\
wzór osobowy to bardzo istotny element
osobowości ludzkiej, choć jego regulacyjna rola w procesie funkcjonowania osobowości jest
wysoce zło\
ona.
Drugim elementem socjogennym osobowości jest jaz
ń subiektywna (czyli inaczej obraz
własnej osoby), której przypisuje się funkcję organizowania wszystkich pozostałych elementów
osobowości człowieka. Stanowiąc subiektywne wyobra\
enia o naszej wewnętrznej istocie jest
bardzo wyraz
nie uwarunkowana społecznie, choć nie zawsze jesteśmy tego świadomi.
Wytwarza się pod wpływem oddziaływania innych ludzi, rodziców, rodzeństwa, rówieśników i
na ogół, jak stwierdza J. Szczepański "(...) jest zespołem urojeń, fantazji kompensujących
niepowodzenia i upokorzenia w wykonywaniu ró\
nych ról"75. W miarę rozwoju osoboniczego
człowieka jaz
ń subiektywna staje się względnie niezale\
na od środowiska społecznego. Ma to
miejsce wtedy, gdy jesteśmy głęboko przekonani o tym, i\
jesteśmy tacy jak to sobie
wyobra\
amy. Postawa człowieka wobec samego siebie ma podstawowe znaczenie dla jego
funkcjonowania jako określonej, zintegrowanej osobowości. , To poprzez jaz
ń subiektywną
kształtuje się nasze poczucie własnej wartości, poziom samooceny (zani\
ona, realistyczna lub
zawy\
ona) i samoakceptacji76.
"Poczucie własnej wartości" formuje się przede wszystkim w wyniku doświadczenia
emocjonalnego, polegającego na tym, \
e
3
człowiek jest przedmiotem miłości i spotyka się z zainteresowaniem oraz akceptacją ze strony
otoczenia. Dziecko, które nigdy nie było kochane i aprobowane przez otoczenie będzie miało
słabo rozwinięte poczucie własnej wartości, co w konsekwencji mo\
e prowadzić do braku
emocjonalnej równowagi i przejawów aspołeczności w zachowaniu. Czynniki wpływające na
podwy\
szenie poczucia własnej wartości są dla człowieka szczególnie po\
ądane i budzą silne
emocje dodatnie. Czynniki obni\
ające to poczucie wywołują emocje przykre - poczucie wstydu,
winy, lęku i uruchamiają ró\
ne mechanizmy obronne osobowości.
Samoocena, czyli ogólna ocena własnych mo\
liwości - przeświadczenie o tym na co nas
stać, ma zasadniczy wpływ na to, jakich czynności i zadań podejmujemy się i ile energii w nie
wkładamy. Cechą stałą jednostek mo\
e być tendencja do przypisywania sobie mo\
liwości
wy\
szych ni\
rzeczywiste - "zawy\
ona" samoocena, bądz
niedocenianie swych realnych
mo\
liwości - "zani\
ona" samoocena albo wreszcie samoocena realistyczna. Brak realistycznej
samooceny wią\
e się z zaburzeniem regulacyjnych funkcji osobowości: ludzie o "zawy\
onej"
samoocenie wykazują skłonność nieodpowiedzialnego podejmowania się zbyt trudnych zadań,
do których łatwo zniechęcają się w sytuacji zagro\
enia i często wchodzą w konflikty z
otoczeniem; osoby o "zani\
onej" samoocenie równie\
przejawiają niską odporność w
sytuacjach stresu, mają obni\
oną aktywność społeczną i wykazują skłonność do izolacji oraz
wycofywania się w obliczu trudnych zadań.
Poziom samoakceptacji jest to ocena oparta na porównaniu swoich osiągnięć ze
stawianymi sobie wymaganiami w zakresie tych właściwości, które człowiek uwa\
a za
szczególnie wa\
ne. Istotną rolę odgrywa tu tzw. "ja idealne" czyli wyobra\
enie jednostki o tym,
jaką chciałaby być. "Ja - idealne" formuje się początkowo pod wpływem identyfikowania się z
ró\
nymi osobami znaczącymi i cenionymi w otoczeniu (rodzicami, rówieśnikami,
nauczycielami, gwiazdami ekranu) oraz pod wpływem pragnienia naśladowania ich. Ostateczny
kształt idealnego "ja" zale\
y w znacznym stopniu od kulturowego ideału osobowości
zintemalizowanego przez człowieka w okresie dojrzewania, od wzorów osobowych
upowszechnianych w zbiorowościach, do których człowiek nale\
y, a tak\
e od ról społecznych,
jakie odgrywa"77.
Jaz
ń subiektywna, stanowiąc uogólnione informacje zarówno na temat swoich cech
fizycznych jak i psychicznych, miejsca w strukturze społecznej, związków i zale\
ności z innymi
ludz
mi czy grupami społecznymi, kształtuje się w długim procesie rozwoju osobniczego. Nie
zawsze te\
obraz własnej osoby jest wyraz
nie oddzielony od tego co "nie -ja". Stąd te\
zdaniem
J. Reykowskiego "konsekwencją braku wyraz
nych granic między "ja" i "nie -ja" jest skłonność
do przypisywania otoczeniu własnych uczuć i myśli (skłonność do projekcji), a z drugiej strony
skłonność do przyjmowania bezkrytycznie cudzych uczuć, sądów, postaw i traktowania ich jako
własnych (skłonność do introjekcji)78.
Oczywistym zatem jest fakt, i\
proces kształtowania się jaz
ni subiektywnej w znacznym
stopniu zale\
y od kształtowania się jaz
ni odzwierciedlonej (trzeci element socjogenny
osobowości), której ogólną charakterystykę
przedstawiliśmy nieco wcześniej. W tym
4
miejscu nale\
y tylko zaznaczyć, i\
nasze wybra\
enie na temat tego jak wyobra\
ają nas sobie
inni ludzie prowadzi do określonych zachowań. Zachowania te mogą wyra\
ać bądz
to [ Pobierz całość w formacie PDF ]