[ Pobierz całość w formacie PDF ]

potem Kleantes, a wreszcie Chryzyp. CzyniÄ…c to
przyznajecie przynajmniej, iż sprawa przedstawia
się całkiem odmiennie, niż mniemają ludzie; bo
pojęcia, które nazywamy bogami, oznaczają przy-
rodzone właściwości różnych rzeczy, a nie postacie
bogów. W tych urojeniach posunięto się tak daleko,
że nawet szkodliwym rzeczom nie tylko nadano
imiona, ale ustanowiono na ich cześć obrzędy reli-
gijne. Jak wiemy bowiem, na Palatynie poświęcono
kaplicę Febrze, przy świątyni Larów  Orbonie;
na wzgórzu Eskwilińskim zaś mamy ołtarz Nie-
szczęścia. Wszelkie tego rodzaju urojenia winny być
usunięte z filozofii, abyśmy rozprawiając o bogach
nieśmiertelnych mówili tylko to, co jest ich godne.
Mam swój własny pogląd na sprawę bogów, lecz
w niczym nie mogę zgodzić się z twoim poglądem.
Neptun jest, twoim zdaniem, obdarzonym mądrością
duchem ożywczym, co przenika morze. Podobnie
mówiłeś też o Cererze. Ale tej mądrości morza czy
ziemi nie tylko nie mogę zrozumieć, lecz nawet
nie jestem w stanie podejrzewać. Dlatego  aby się
dowiedzieć, że bogowie istnieją, i poznać, jakie
mają właściwości  muszę zwrócić się gdzie indziej.
Tak jak ty przedstawiasz bogów...
Rozważmy teraz następne zagadnienia: najprzód,
 202
czy opatrzność bogów sprawuje rządy nad światem,
a potem, czy bogowie troszczÄ… siÄ™ o sprawy ludzkie.
Bo zgodnie z twym podziałem pozostają mi jeszcze
te dwie części i sądzę, że jeśli pozwolicie  nale-
żałoby zastanowić się nad nimi dokładniej.
 Naprawdę bardzo mi się to podoba  rzekł
Wellejusz.  Bo z jednej strony spodziewam siÄ™
jeszcze ważniejszych rzeczy, a z drugiej strony
całkowicie przystaję na to, coś powiedział.
A na to Balbus: Nie chcę ci przerywać, Kotto.
Lecz znajdziemy jeszcze inną sposobność, a wtedy
na pewno doprowadzę do tego, że przyznasz mi
słuszność. Ale...*
[Kotta:] ... nie powinno się rozprawiać o tym publicz-
nie, aby tego rodzaju rozprawy nie zniweczyły przyjętych
ze względu na dobro państwa wierzeń religijnych ...
(Laktancjusz: Ustanowienia Boże  Institutiones divi-
nae, 2,3, 4).
... nie możemy dać się przez to nakłonić do uwierzenia,
iż owa nieśmiertelna i najdoskonalsza istota jest podzielona
na płci ... (Arnobiusz: Przeciw poganom  Adversus
nationes, 3, 6).
... czy opatrzność bogów sprawuje rządy nad świa-
tem ... (Por. wyżej, III, 25, 65).
* Tutaj mamy w tekście Cycerona dużą lukę. Także i w tym
miejscu wstawiono zaznaczone kursywą punkty składające się
na treść zaginionej części tekstu. Wśród tych dwunastu punktów
znajduje się kilka fragmentów zachowanych u innych autorów.
(Przyp. tłumacza).
 203
... dowód, który opiera się na obfitości przydatnych
nam rzeczy ... (Por. wyżej, III, 7, 17)
... dowód, który opiera się na porządku w kolejnym
następowaniu różnych okresów czasu i na nieodmienności
zjawisk niebieskich ... (Por. wyżej, III, 7, 17. Laktancjusz:
Ustanowienia Boże, 2, 5, 10 14).
... o dowodach Chryzypa, o porównaniu pięknie urzą-
dzonego domu do piękności świata, o zgodności i harmonii
w całym świecie ... (Por. wyżej, III, 7, 18).
... o wnioskach Zenona ... (Por. wyżej,  ™, 7, 18).
... o sile ognistej i o tym cieple, z którego wszystko
wzięło swój początek ... (Por. wyżej, III, 7, 18).
... czy wszechświat jako całość oraz słońce, księżyc
i gwiazdy mają czucie i rozum ... (Por. wyżej, III,
7, 18).
... o ciałach niebieskich potrzebujących pożywie-
nia ... (Por. wyżej, III, 14, 37) ·
... o naturze postępującej według zasad sztuki ... (Por.
wyżej, III, II, 27).
... świat nie jest zbudowany przez bogów, ale ukształ-
towany przez naturę ... (Por. wyżej, III, 10, 26).
Najpierw tedy nie można przyjąć, że ową substancję,
z której powstały wszystkie rzeczy, stworzyła boska
 204
opatrzność; trzeba natomiast zgodzić się, że sub-
stancja ta miała i ma swą własną moc i sobie właś-
ciwą naturę. Jak więc cieśla, mający zamiar coś
budować, nie wytwarza sam potrzebnego mu ma-
teriału, a używa już gotowego, jak rzez
biarz używa
gotowego już wosku, tak i opatrzność boska musiała
posługiwać się nie przez siebie stworzoną, ale gotową
już materią. Jeśli zaś bóstwo nie stworzyło materii,
to nie stworzyło również ani ziemi, ani wody, ani
powietrza, ani ognia *.
... węże rodzą się z rdzenia znajdującego się w zwło-
kach zwierzęcych; o Lacedemończyku Kleomenesie (?) ...
(Weroneńskie scholia do  Eneidy" Wergilego, 5, 95).
... czy bogowie troszczÄ… siÄ™ o sprawy ludzkie ...
(Por. wyżej, III, 25, 65).
... jeśli Bóg stworzył wszystko dla dobra ludzi) to
dlaczego zarówno w morzu, jak i na ziemi znajduje się
wiele rzeczy szkodliwych, zgubnych i wprost zabójczych
dla nas? Nie znający rzeczywistości stoicy nierozumnie
to odrzucili. Powiadają oni bowiem, że pośród różnych
stworzeń, a zwłaszcza pośród zwierząt, jest wiele takich,
których użyteczność, chociaż nie jest  jak dotąd  znana,
będzie jednak z biegiem czasu odkryta, tak jak z koniecz-
ności i potrzeby odkryte zostały rozliczne rzeczy, w po-
przednich wiekach nie znane. Ale jakąż korzyść uzyskać
* Tutaj znów mamy większą lukę w tekście. Podobnie jak po-
przednio, umieszczono tu kilka fragmentów, które dają pojęcie
o treści zaginionej części. (Przyp. tłumacza).
 205
można od myszy, moli i żmij, które są przykre i zgubne
dla człowieka? Czy może jest w nich jakiś zbawienny
lek? Jeśli tak, to niechże raz wreszcie będzie odkryty.
Chodzi tu, ma się rozumieć, o lek przeciwdziałający rze-
czom szkodliwym, chociaż to, o co troszczą się stoicy, jest
szkodliwe w samej swojej istocie. Podobno żmija spalona
i rozproszkowana na popiół jest lekiem na ukąszenie tegoż
gadu; lecz o ileż lepiej byłoby, gdyby żmije w ogóle nie
istniały, niż %7łeby dostarczały środka leczniczego przeciw-
działającego sobie samym. (Laktancjusz: O gniewie
Bożym  De ira Dei, 13, 9 12).
... Bóg albo chce zniszczyć zło, lecz nie może, albo
może, lecz nie chce, albo nie chce i nie może, albo chce
i może. Jeżeli chce, ale nie może, to jest bezsilny, co nie
odnosi się do Boga. Jeśli może, lecz nie chce, to jest za-
wistny, co także jest zupełnie obce Bogu. Jeżeli nie chce
i nie może, to jest i zawistny, i bezsilny, a przeto nie jest
Bogiem. Jeśli zaś chce i może, co jedynie stosuje się do
Boga, to skąd się bierze zło albo dlaczego Bóg go nie
wyniszcza? (Laktancjusz: O gniewie Bożym, 13,20 21).
. . . ludzie przewyższają wszystkie zwierzęta . . .
Nigdy się tak nie stanie! Wielki się spór tutaj toczy. / Mamże
go błagać pokornie i prosić tak przymilnie?
Czy nie wydaje się, że rozumuje ona z
le i że przygo-
towuje sobie straszną zgubę? A jaką przemyślnością
tchną słowa następujące:
Jeśli ktoś mocno chce, zdobywa, czego pożąda,
który to wiersz jest dla niej z
ródłem wszelkiego zła.
 206
Z przewrotną myślą dał on mi dzisiaj do ręki zawory. /
Otworzę je, upust gniewowi dam wolny i jemu nieszczęście, / [ Pobierz całość w formacie PDF ]